::Հասարակական տրանսպորտից օգտվելիս հավանաբար հանդիպել եք քաոսի, քրտինքի, հմայքի և խառնաշփոթի խառնուրդի: Արագընթաց մարշրուտկեքից մինչև ստոիկ տրոլեյբուսներ․ Հայաստանի հասարակական տրանսպորտն իր առանձին աշխարհն ունի: Բայց ինչպես առօրյա կյանքում՝ խորապես արմատացած ամեն ինչ, այն շրջապատված է կարծրատիպերով: Եկեք մոտակա կանգառից նստենք այս մշակութային ինքնաշարժը և բացահայտենք ամենատարածվածներից մի քանիսը:
- Միայն նրանք, ովքեր չեն կարող մեքենա գնել, օգտվում են դրանից:
Ամենակարծր կարծրատիպերից մեկն այն է, որ հասարակական տրանսպորտը միայն նրանց համար է, ովքեր «չեն կարող ավելի լավը իրենց թույլ տալ»: Իրականում, հատկապես Երևանի նման քաղաքներում, շատ մարդիկ՝ ուսանողներ, թոշակառուներ, գրասենյակային աշխատողներ, նույնիսկ որոշ նախարարներ (իմ աչքով եմ տեսել, բայց չեմ հավատում), օգտվում են ավտոբուսից կամ միկրոավտոբուսից: Այն էժան է, արդյունավետ և խուսափում է քաղաքի աճող երթևեկության խնդրից։ Քանի որ ուղևորության արժեքը ընդամենը 150 դրամ է, այն ավելի շատ գործնականության մասին է խոսում, քան մատչելիության։ Կանանց կողմից օգտագործումը ավելի ընդունելի է քան տղամարդկանց կողմից։ Կնոջ համար, գուցե, առավել ապահով տարածք է, քան տաքսին կամ անձնական մեքենան։ Ի վերջո, մեքենա վարելը հասարակության ոչ բոլոր շերտերի համար է ընդունելի։
- Բոլոր միկրոավտոբուսների վարորդները շտապում են:
Կա մի կատակ, որ մարշրուտկեքի վարորդները պետք է լինեն նախկինում մրցարշավի մասնակիցներ։ Խցանումների միջով անցնելը, միլիմետրային ճշգրտությամբ առաջ անցնելը և ժամանակին արգելակելը. միկրոավտոբուսով երթևեկելը կարող է թվալ, թե գտնվում եք բարձր արագությամբ տեսախաղում։ Չնայած ոչ բոլոր վարորդներն են այդպիսին, կարծրատիպը իրական տեղից է գալիս։ Կանայք արագության դեմ բողոքել ու արտահայտվել կարող են ավելի ազատ, քան տղամարդիկ, մանավանդ երբ վարորդն իրենցից ավելի երիտասարդ է։
- Ոչ ոք չի խոսում՝ բացի տատիկներից:
Անաղմուկ մարշուդկեքը նորմա են… եթե այնտեղ տատիկ չկա։ Այդ դեպքում կարող եք մանրամասն վերլուծել ձեր հագուստը, կարդալ նրա թոռների համառոտ պատմությունը կամ խորհուրդ տալ, թե ինչու չեք հագնվում բավականաչափ տաք։ Մինչդեռ ուղևորների մեծ մասը զբաղված է իրենց գործերով, Հայաստանի ավագ սերունդը հաճախ ջերմություն և չպատվիրված կյանքի խորհրդատվություն է բերում հավասարման մեջ։ Միևնույն ժամանակ տղամարդիկ այս տարածքում անհամեմատ զուսպ են, բայց ունեն առավելություն վարորդի հետ զրույցի բռնվելու համար, մանավանդ վարորդի կողքին նստածը։
- Կանանց համար կա «Առջևի նստատեղի կանոն»:
Մարշրուդկեքի ամենաանհայտ չգրված կանոններից մեկը՝ առջևի ուղևորի նստատեղը զբաղեցնելու շուրջ անտեսանելի պատնեշն է։ Թեև տեխնիկապես բաց է բոլորի համար, շատ կանայք խուսափում են դրանից, և հաճախ՝ լավ պատճառներով։ Կա ուժեղ կարծրատիպ, որ կանանց համար ինչ-որ կերպ անպատշաճ կամ անհարմար է նստել վարորդի կողքին, հատկապես, եթե նրանք միայնակ են կամ ավելի երիտասարդ։ Իրականում, փոխանցման տուփը օգտագործելիս, վարորդը երբեմն ինքնաբերաբար կարող է դիպել իր կողքին նստած ուղևորին։ Գուցե սա է պատճառը։ Երբեմն էլ ծանր երթևեկության մեջ գտնվող վարորդը կարող է բարկանալ, հայհոյել, կամ գուցե միջանկյալ հատվածում վթարի հավանակությունն ավելի քիչ է․․․ Պատճառները տարբեր են, իսկ իրականությունը մեկը՝ առջևի տեղը կնոջ համար չէ, կամ էլ միայն խիզախ կանանց։
Չնայած՝ սա բոլոր կանանց հետ չի պատահում, և նորմերը դանդաղորեն փոխվում են, այն գաղափարը, որ «առաջին նստատեղը տղամարդկանց գոտի է», շարունակում է գոյություն ունենալ շատ համայնքներում։ Սա փոքր, բայց խոսուն օրինակ է այն բանի, թե ինչպես են ավանդական գենդերային սպասումները դեռևս ձևավորում առօրյա կյանքը Հայաստանում, նույնիսկ հասարակական տրանսպորտի ոլորտում։
- Կանայք ու տղամարդիկ երկար ուղևորությունների ժամանակ պետք է առանձին նստեն:
Մեկ այլ չգրված օրենքով էլ տղամարդիկ կանացից առանձին են աշխատում նստել տրանպորտում՝ ասել է թե այլ շարքում։ Սա վերաբերում է մեծամասամբ երկարատև ուղևորությանը, երբ գուցե քնելու կարիք ու պահանջ լինի և կամ կանացի հմայքը տեղի տա։ Ի վերջո նաև կա չգրված օրենք, որ միևնույն սեռի մարդիկ որոշակի սոլիդարություն ունեն ու զրույցը միմյանց միջև ավելի հեշտ կստացվի։
- Վարորդները լռելյայնորեն նվագում են 90-ականների փոփ կամ հայկական ռաբիզ երաժշտություն:
Հասարակական տրանսպորտում երաժշտական ճաշակն առանձին աշխարհ է։ Մի պահ լսում եք Ալլա Պուգաչովա, հաջորդ պահին՝ Սայաթ-Նովա, որին հաջորդում են խորը բաս ռաբիզ կամ 90-ականների ռուսական տեխնո։ Որոշ վարորդներ նույնիսկ պատվերներ են ընդունում՝ ուղևորությունը վերածելով մինի DJ սեանսի, մանավանդ երբ ճանապարհը երկար է ու տոնելու կամ շտապելու առիթ կա։ Միևնույն ժամանակ, պատվիրողի տեղում լինելու համար, պետք է հասկանաս տվյալ մշակութային միջավայրում այլ ուղևորների ենթադրյալ արձագանքը, ու փորձել բոլոր սեռերի ու սոցիալական խմբերի հարգանքին արժանանալ։ Ի՞նչ կարծրատիպ կա։ Հայկական բոլոր հասարակական տրանսպորտներն ունեն իրենց սաունդթրեքը։ Եվ հազվադեպ են լուռ լինում։
- Ամեն ինչ նույնն է, պարզապես հին խորհրդային բաներ:
Վերջաբանի փոխարեն
Հասարակական տրանսպորտը Հայաստանում ավելին է, քան պարզապես տեղաշարժվելու միջոց, այն երկրի բնավորության մի պահ է արտացոլում. ջերմ, անկանխատեսելի, դիմացկուն և երբեմն զվարճալի կարծրատիպային։ Անկախ նրանից՝ տեղացի եք, թե այցելու, քաղաքի ներսում եք գնալու, թե քաղաքից դուրս, մարշրուտկաները շատ կենցաղային, հասարակական ու միևնույն ժամանակ ինտիմ միջավայր են առաջարկում բոլորիս, ուր մենք քննարկում ենք մեր կարծրատիպերը, նրանք վերահաստատում կամ կոտրում, մեզնից ավելի երիտասարդներին ցույց տալիս, օրինակ՝ ինչպես ապրել ու շնչել այս փոքր երկրում:
Նյութն ուղարկեց tgha-mard հարթակի հանդիպում-քննարկումների ակտիվ մասնակիցներից մեկը։